با وجود سابقه طولانی زندگی در مجتمع ها، هنوز فرهنگ آپارتمان نشینی در ایران نهادینه نشده است

 حوض های بزرگ و پرماهی، ایوان های بلند و گلکاری شده و حیاط هایی مملو از درخت و بوته زار، تصاویری است که دیگر سال هاست از خاطره شهرهای بزرگ پاک شده است؛ خاطراتی که پدران و مادران ما با آنها زندگی کرده اند، اما حالا با رواج زندگی های شهری و گسترش آپارتمان نشینی، سبک زندگی ها هم عوض شده است.

گاه ده ها خانوار در یک مجتمع مسکونی زندگی می کنند و فاصله هر دو واحد مسکونی هم به قدری نزدیک است که گاهی حس می کنیم مجبور هستیم با یکدیگر زندگی کنیم.

اما نباید از خاطر برد که این سبک همزیستی با یکدیگر، الزام هایی را هم به همراه دارد. یعنی شاید در گذشته به دلیل وجود خانه هایی بزرگ و مستقل از یکدیگر، می توانستیم با آسودگی بیشتری در خانه ها ساکن شویم و بطور واقعی در یک چاردیواری اختیاری زندگی کنیم، ولی حالا با وجود آپارتمان های کوچک و نزدیک به هم، ملزم هستیم حقوق یکدیگر را رعایت کنیم.

اگرچه آپارتمان نشینی در ایران طی چند دهه اخیر رشد یافته است، ولی در بسیاری از موارد شاهد هستیم برخی همسایگان، حقوق سایر ساکنان آپارتمان را رعایت نمی کنند و با اشکال مختلف، آسایش را از همسایه های دیگر سلب می کنند.

البته نمی توان این مشکل را به همه آپارتمان ها تعمیم داد ولی شاهد هستیم که در بسیاری از مجتمع های مسکونی کشور، فرهنگ آپارتمان نشینی نهادینه نشده است و همین موضوع، این سوال را پیش می آورد که باید چند دهه دیگر بگذرد تا ساکنان همه آپارتمان های کشور به حقوق همدیگر احترام بگذارند؟

● حریم های شخصی را نشکنیم

مرز بین صمیمیت و حفظ حریم های شخصی، یکی از دغدغه های اصلی بین همکاران، همسایگان و بسیاری از افرادی است که چه بخواهند و چه نخواهند باید در یک مدت زمان معین در کنار یکدیگر زندگی کنند.

ابراهیم عبدالملک زاده، پژوهشگر علوم اجتماعی می گوید: خیلی اوقات پیش می آید که خانواده ها می خواهند با یک همسایه تازه وارد صمیمی شوند، اما به حدی در زندگی شخصی همسایه شان وارد می شوند که حریم شخصی او را زیر پا می گذارند و در واقع حقوق فردی او را پایمال می کنند.

وی با اشاره به این که دخالت در حریم شخصی همسایه ها، یکی از مهم ترین آفت های آپارتمان نشینی در ایران است، یادآور می شود: ببینید اگر شما به اوضاع آپارتمان نشینی در کشورهای توسعه یافته نگاهی اجمالی بیندازید، می بینید که آنها خیال خودشان را راحت کرده اند و حتی گاهی اصلا نمی دانند اسم همسایه کناری شان چیست، اما در کشور ما بندرت چنین شرایطی پیش می آید.

این پژوهشگر علوم اجتماعی خاطرنشان می کند: نمی گوییم این سیستم آپارتمان نشینی در غرب که همسایه از همسایه اش خبر ندارد کار خوبی است، اما حرف ما این است که نباید به طور افراط گونه ای با همه همسایه ها صمیمی شویم و بعد هم اگر همسایه ای نخواست با ما صمیمی شود، او را به غیراجتماعی بودن متهم کنیم؛ بلکه خیلی راحت می توان همواره حدی از تعادل را با همسایه ها حفظ کرد و در نتیجه بی اجازه به حوزه های شخصی دیگران وارد نشد.

● کنترل مراسم شادی و دعوا

شاید غیرمنطقی باشد اگر بگوییم همسایه ها به دلیل سبک زندگی آپارتمان نشینی، هیچ وقت جشنی برپا نکنند یا این که خانواده ها هرگز با همدیگر دعوا نداشته باشند تا مبادا صدایشان همسایه های دیگر را اذیت کند.

اما گاهی همین سر و صداهای ناشی از مراسم جشن یا اختلافات خانوادگی منجر به مشاجره، همسایه های دیگر را به ستوه می آورد و همین مسأله نیز به عنوان یکی از چالش های اصلی زندگی آپارتمان نشینی به حساب می آید.

همسایه ها باید بپذیرند رفتار ما در چاردیواری تنها تا جایی اختیاری است که رفتارهایمان از مرز همان چاردیواری خارج نشود.

نکته: یکی از عمده مبانی فرهنگ آپارتمان نشینی این است که همسایه ها بپذیرند اجازه برگزاری جشن و سوگواری بزرگ را در محدوده واحدهای آپارتمانی ندارند مگر آن که قبلا اجازه این مراسم را از همه همسایه ها گرفته باشند

 یکی از عمده مبانی فرهنگ آپارتمان نشینی این است که همسایه ها بپذیرند اجازه برگزاری جشن و سوگواری بزرگ را در محدوده واحدهای آپارتمانی ندارند، مگر آن که قبلا اجازه این مراسم را از همه همسایه ها گرفته باشند؛ یعنی فرد باید از همان روز اول خرید آپارتمان در نظر داشته باشد که نمی تواند هر وقت دلش خواست برای بچه هایش جشن تولد باشکوه بگیرد یا هر روز مهمانی های پرسروصدا داشته باشد.

 اگر همه روز اول با چشم باز این موضوع را بپذیرند و واقعا این قاعده آپارتمان نشینی را قبول کنند، مشکل های بعدی پیش نمی آید، اما بسیاری از ما معمولا روز اول خرید واحد مسکونی می گوییم این قانون آپارتمان نشینی را قبول داریم، ولی بعد از اسکان چند ساله در آپارتمان، گمان می کنیم دیگر حق آب و گل داریم و می توانیم جشن هایمان را در همان فضای کوچک واحد مسکونی مان برگزار کنیم.

● در دوران گذار هستیم

یکی از عمده تقسیم بندی های جوامع از نگاه کارشناسان علوم اجتماعی، تقسیم جوامع به دو گونه سنتی و توسعه یافته است و از آنجا که آپارتمان نشینی هم محصول زندگی های مدرن امروزی است، بنابراین شاید بتوان گفت که آسیب های این نوع زندگی، محدود به جوامع مدرن است.

این که گفته شود مشکلات آپارتمان نشینی فقط در جوامع مدرن مشهود است، اظهارنظر صحیحی نیست، بلکه ما جوامعی داریم که نه سنتی هستند و نه مدرن، اما آپارتمان نشینی در آن مناطق نیز گسترش یافته است.

 جامعه ایران، نماد بارز جامعه ای در حال گذار است؛ یعنی جامعه ای که از سنت فاصله گرفته است و به سمت جوامع مدرن حرکت می کند، اما هنوز کاملا مدرن نشده است.

با اشاره به این که بیشترین حجم مشکلات آپارتمان نشینی، متعلق به همین جوامع در حال گذار است، در این گونه جوامع، مردم نه به صورت صددرصدی به ارزش های سنتی همسایه بودن پایبند هستند و نه همه قواعد مدرن آپارتمان نشینی در عصر جدید را رعایت می کنند، بلکه با ترکیبی از این دو حالت با همسایه هایشان برخورد می کنند.

 اگر بخواهیم به طور کلی و از نگاه کلان به مشکلات آپارتمان نشینی در ایران نگاه کنیم، باید بگوییم تناقض بین ارزش های جدید و قدیم جوامع و سردرگمی خانواده ها برای انتخاب بهترین شیوه برخورد با همسایه ها، ریشه اصلی مشکلات آپارتمان نشینی در ایران است.

● لزوم فعالیت گسترده نهادهای فرهنگساز

نهادینه شدن فرهنگ آپارتمان نشینی در جامعه ایران، کار کوتاه مدتی نیست که انتظار داشته باشیم در یک بازه زمانی کوتاه مدت جواب دهد، بلکه اصلاح عادت های ناپسند رایج در زندگی های آپارتمان نشینی، مستلزم فعالیت مستمر و طولانی مدت نهادهای فرهنگساز است.

در این خصوص، نقش رسانه ها بسیار حیاتی است و می توان از طریق رسانه های مکتوب، دیداری و شنیداری به شهروندان آموزش داد چگونه ضمن رعایت حقوق دیگران، زندگی بی دغدغه و مسالمت آمیزی در آپارتمان ها داشته باشیم.

البته نظر کارشناسان علوم اجتماعی این است که هر پدیده نوینی که وارد کشور می شود، باید ابتدا فرهنگ بهره برداری صحیح از آن پدیده آموزش داده شده و سپس مجوز ورود آن پدیده صادر شود؛ گرچه درباره آپارتمان سازی های گسترده در ایران، چنین امری اتفاق نیفتاد و حالا مجبور هستیم با تاخیری چند ساله، مبانی آپارتمان نشینی صحیح را آموزش دهیم؛ اما به هر حال، دیر آموزش دادن بهتر از هرگز آموزش ندادن است.

روزنامه جام جم/امین جلالوند